M&K 01 openingsfotoTen Kate
Fotograaf Constant Duhem maakte deze foto van Herman ten Kate in 1883. Duhem was door Ten Kate ingehuurd om opnames te maken tijdens zijn bezoek aan de Apaches op het San Carlos-reservaat. Bron: Nationaal Museum van Wereldculturen, Leiden. Inventarisnr. 414Kd2.

Mocassins en Klompen: Indianen en Nederlanders, 1800-1945.

Door Pieter Hovens

Het onderzoeksproject ‘Mocassins en Klompen’ kent een lange voorgeschiedenis en lange looptijd. De oorsprong ligt in een afgestudeerde antropoloog die in 1976 in een tijd van grote werkloosheid moest proberen een baan te vinden. Om werkervaring op te doen stelde het ministerie van Sociale Zaken beurzen ter beschikking om gedurende een half jaar werkervaring op te doen en kwalificaties voor de arbeidsmarkt te versterken. Om de kans op honorering van een project over Indianen te vergroten werd een voorstel ingediend voor onderzoek naar de relaties tussen Nederlanders en Indianen in de Hollandse kolonie Nieuw-Nederland (1609-1664/1669). Prof. Leo Triebels van de Katholieke Universiteit Nijmegen ondersteunde dat en door het ministerie werd groen licht gegeven voor de TAP, de tijdelijke arbeidsplaats, zoals de regeling toen heette. Het duurde echter twee jaar, voordat een vaste baan werd verkregen bij het ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, gericht op de ontwikkeling van het minderhedenbeleid dat toentertijd volop in de publieke en politieke aandacht stond.

Een academische opleiding wordt feitelijk definitief afgerond met een promotie. De onderwerpkeuze werd beperkt, doordat het daarvoor noodzakelijke onderzoek naast een fulltime baan moest worden gedaan en grotendeels in Nederland zou moeten plaatsvinden. Dat resulteerde in 1989 in een proefschrift over het leven en werk van de Nederlandse antropoloog Herman F.C. ten Kate (1858-1931) die toentertijd een internationaal bekend en gerespecteerd Amerikanist was en als Indianenexpert hoog stond aangeschreven.

In 1991 werd een halftime conservatorschap Indiaans Noord-Amerika bij het Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden (nu: Nationaal Museum voor Wereldculturen in Leiden, Amsterdam en Rotterdam) ingesteld. Mijn aanstelling daar leidde tot onderzoek naar de grotendeels ongedocumenteerde collectie Indiaanse gebruiks-, sier- en kunstvoorwerpen in Leiden en een inventarisatie van stukken in andere Nederlandse musea. Onderzoek naar veelal Nederlandse verzamelaars leverde interessant materiaal en inzichten op over de belangstelling van vroegere en hedendaagse landgenoten voor Indiaanse culturen, geschiedenis en kunst. Door jaarlijks onderzoek in Noord-Amerika kwam het bredere thema van relaties tussen Nederlanders en Indianen op het netvlies. Met eigen en externe financiering werd het onderzoeksproject ‘Mocassins en Klompen’ opgezet en uitgevoerd, vooral bestaand uit bronnenonderzoek in de Verenigde Staten en Canada. Nieuw-Nederland als vroege Europese kolonie op Amerikaans grondgebied had inmiddels al veel aandacht gekregen en stond nog steeds volop in de belangstelling van (etno)historici en antropologen. Daarom werd besloten om het onderzoek te richten op de vrijwel genegeerde periode 1800-1945, toen de meeste interetnische contacten tussen beide bevolkingsgroepen plaatsvonden, vooral door emigratie en kolonisatie, missionering en zendingswerk.

Vanaf 2000 werd een reeks van Nederlands- en Engelstalige publicaties over Indianen en Nederlanders uitgebracht, gebaseerd of archief- en literatuuronderzoek in Noord-Amerika, en jaarlijks verschijnen enkele nieuwe artikelen over dit onderwerp. Een deel daarvan verschijnt in De Kiva. Een aantal daarvan wordt hieronder gepresenteerd. Het toeval wil dat het eerste artikel in geografisch en temporeel opzicht een ‘vreemde eend in de bijt’ is, omdat het gaat over de kwestie of in de kolonie Nieuw-Nederland goud was te vinden en wat daarbij de rol van de inheemse bevolking was. Dat artikel was echter de opmaat van een uitgebreider stuk onder de titel ‘El Dorado’, waarin het vooral gaat over de zoektocht naar goud door Nederlanders in Indiaans gebied in het Verre Westen in de periode 1840-1875. Het maakt het thematische verhaal compleet.

In de artikelen die als resultaat van het project ‘Mocassins en Klompen’ verschenen en nog verschijnen gaat het om enkele hoofdthema’s:

  • missionering, zending en onderwijs door Nederlandse en aan Nederlandse kerken gerelateerde geestelijken en nonnen;
  • emigratie en koloniale vestiging van Nederlanders en hun nazaten op (voormalig) Indiaans grondgebied en hun relaties met Indianen;
  • de betrokkenheid van Nederlanders en Amerikanen van Nederlandse afkomst bij Indiaans overheidsbeleid;
  • Nederlanders en hun rol in Indiaans toerisme;
  • museumcollecties en hun Nederlandse verzamelaars.